پروژه‌های بزرگ ساخت‌وساز معمولاً شامل انواع مختلفی از ریسک‌ها هستند که هر یک می‌تواند بر موفقیت یا شکست پروژه تأثیر بگذارد. درک درست این ریسک‌ها و برنامه‌ریزی مؤثر برای کاهش آن‌ها نیازمند تخصص و مدیریت سیستماتیک است. ریسک‌ها در این پروژه‌ها عمدتاً به چهار دسته‌ی مالی، زیست‌محیطی، لجستیکی، و فنی تقسیم می‌شوند که در ادامه به تفصیل به آن‌ها می‌پردازیم.

ریسک های مالی

ریسک‌های مالی در پروژه‌های بزرگ به دلیل سرمایه‌گذاری‌های سنگین و محدودیت‌های بودجه‌ای بسیار حیاتی هستند. مشکلات مالی می‌توانند شامل افزایش غیرقابل پیش‌بینی هزینه‌ها، نوسانات نرخ ارز، تورم و کمبود منابع مالی باشند. از آنجا که حتی افزایش‌های جزئی در هزینه می‌تواند تأثیر عمده‌ای بر بودجه پروژه بگذارد، مدیریت مالی دقیق و پیش‌بینی تغییرات هزینه‌ها ضروری است. یکی از راه‌کارهای مؤثر برای کاهش ریسک‌های مالی، استفاده از قراردادهای تضمینی (Guaranteed Maximum Price Contracts) است که طی آن پیمانکار متعهد می‌شود تا هزینه‌های پروژه از حد مشخصی فراتر نرود. همچنین، تدوین یک برنامه مالی دقیق که شامل بودجه‌بندی بر اساس فازهای مختلف پروژه و ایجاد صندوق‌های ذخیره برای هزینه‌های غیرمنتظره باشد، می‌تواند به کاهش این نوع ریسک کمک کند.

ریسک های زیست محیطی

پروژه‌های بزرگ ساختمانی ممکن است با چالش‌های زیست‌محیطی متعددی مواجه شوند که می‌توانند بر تأخیرات، هزینه‌های اضافی، و حتی مجوزهای قانونی تأثیر بگذارند. تأثیرات منفی پروژه بر محیط زیست، از جمله آلودگی هوا، صدا، تخریب زیستگاه‌ها، و آلودگی آب، می‌تواند منجر به اعتراضات محلی و مشکلات قانونی شود. برای مدیریت این ریسک‌ها، انجام مطالعات ارزیابی تأثیر زیست‌محیطی (Environmental Impact Assessments) ضروری است. این مطالعات باید پیش از آغاز پروژه صورت گیرند و به کمک آن‌ها می‌توان اقدامات حفاظتی مناسبی را برای کاهش آثار منفی اتخاذ کرد. ایجاد سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی و استفاده از روش‌های ساخت‌وساز پایدار، از جمله روش‌های کاهش آلودگی و بازیافت مواد، نیز می‌تواند به بهبود تصویر پروژه و جلب حمایت عمومی کمک کند.

ریسک های لجستیکی

ریسک‌های لجستیکی شامل مسائلی نظیر تأخیر در تحویل مصالح و تجهیزات، کمبود نیروی کار ماهر، و مشکلات حمل‌ونقل است. این مسائل می‌توانند سبب توقف یا تأخیر پروژه شوند و باعث افزایش هزینه‌ها و پایین آمدن کیفیت کار شوند. یکی از استراتژی‌های مؤثر برای کاهش این ریسک‌ها در ساخت و ساز مسکن، تهیه یک برنامه جامع تأمین مواد و تجهیزات است که در آن برنامه‌ای دقیق برای تأمین‌کنندگان و همچنین تدارک منابع جایگزین در صورت بروز مشکلات لحاظ می‌شود. این برنامه باید شامل انتخاب تأمین‌کنندگان معتبر و همکاری با شرکت‌های لجستیکی قابل اعتماد باشد تا از بروز مشکلات در زنجیره تأمین جلوگیری کند. همچنین، انعقاد قراردادهای بلندمدت با تأمین‌کنندگان اصلی می‌تواند به اطمینان از تأمین مصالح حیاتی کمک کند.

ریسک های فنی و اجرایی

ریسک‌های فنی و اجرایی در پروژه‌های بزرگ از جمله مشکلات طراحی، تغییرات غیرمنتظره در طول پروژه، و نیاز به اصلاحات مکرر است. این ریسک‌ها می‌توانند ناشی از پیچیدگی‌های فنی، خطاهای طراحی، یا عدم هماهنگی تیم‌ها باشند. این نوع ریسک‌ها معمولاً می‌توانند منجر به افزایش هزینه‌ها و زمان‌بندی شوند و حتی گاهی ممکن است کیفیت پروژه را تحت تأثیر قرار دهند. برای کاهش این ریسک‌ها، استفاده از تیم‌های مجرب و متخصص در مراحل مختلف پروژه ضروری است. تدوین برنامه‌های نظارت و ارزیابی منظم می‌تواند به شناسایی مشکلات فنی زودهنگام و پیشگیری از گسترش آن‌ها کمک کند. همچنین، بکارگیری روش‌های طراحی و ساخت دیجیتال، مانند BIM (مدل‌سازی اطلاعات ساختمان)، می‌تواند باعث کاهش خطاهای طراحی و بهبود هماهنگی میان تیم‌ها شود. مدیریت ریسک در پروژه‌های بزرگ ساخت‌وساز مسکن مستلزم شناخت دقیق و رویکردی سیستماتیک است که بتواند تمام جنبه‌های مالی، زیست‌محیطی، لجستیکی و فنی پروژه را پوشش دهد. شناسایی دقیق ریسک‌ها و تدوین استراتژی‌های مشخص برای کاهش آن‌ها به کمک کارشناسان متخصص، نه‌تنها به موفقیت و بهره‌وری پروژه کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش اعتماد ذینفعان و کاهش هزینه‌های غیرضروری می‌شود.

دکتر الهام شادبهر

دکترای عمران و مدیریت ساخت